Blog Post

News > Muxsa Aru > Guillermo Ruiz Plaza – Samart’am / Kuñtu

Guillermo Ruiz Plaza – Samart’am / Kuñtu

Autor: Guillermo Ruiz Plaza
Traducción al aymara: Calixta Choque Churata

Samart’am

Danielasti metal katurimwa past’awiyi. Suyniwa alarmaxa. Apsuwa mä armt’ata ampar jich’i monedanaka jean bolsillupata, uskt’iwa mä yaqhaplástico bandejaru ukatxa past’awiyiwa wasitata detectornäma. Alarmaxa janiwa past’aykiti. Ukhama timpu chhaqhantayañataki inamaya, jan khithina maykata, apsusinawa abrigupa, cinturunapa, relujipa, celularapa, zapatunakapa. Ukhama cinta mecánicana jithiqtawiyiri uñjasinxa yanakapa, akankaskiwa sanawa – Madrid ukana- qhipha qhipha escala, niya mä jalakixiwa utaru. Samaqt’asiwa kusist’asisa, niyasa uka cinta mecánican sarawixkaspa taqi viajexa ukhama. “niya pä horata – amuyasina – Philipimpi ukhamaraki kullakanakampiskatï”. Philipixa sanawa aptaña Blagnac aeropuertuta. Telefonitwa sanina kunarsatixa Danielaxa avioneta saraqkana Carácasana  ukatxa nayraqatapinxa  mä junt’u wayrawa ajanunakapama past’awiyana niya pä tunka uruta. “luraraqsmawa jumana munata planuma”,  ukhama sanawa jupaxa francesata ukhamaraki picarjampi, saskakinawa: “postretakixa mä sorpresanitawa”. Qhiphaxapata ist’asinawa phuchhanakapana arunakapaxa. Jilirikaxa sanawa: “Mamsawa, mamsa! Naya arsusi.” “janiwa, papi, nayaruwa wakt’itu!” wararinawa maynixa. “akan uthiwa nuwasiña, ansasa jaytxama – sanawa Philipixa -. Mawk’ampi, juk’akixiwa”. Muxsa arunakawa sintipini juparu chuyma unxtayi. Llakt’asiwa jan kunanitata. Kunatixa luraskana La Paz ukanxa janiwa kunaxisa; ukampinsa taqpacha viajinwa ukatuqi lup’ïna – jan ikisa, nayrasa ch’isita – ukampinsa Thomasimpi sarnaqatapsa, periódicuna irnaqiri masipa.  

Niyasa pachachispa tukuyxañataki uka affairempi. Inasa purinchi pachaxa kurkakiptayañataki.

“¿kunatsa jan wal lurpachata khithinakarutixa wakt’itu kuyrañä?”, sasinwa sasi. Yatiwa Philipi jupar walirjama uñjatapa, ukawa juk’ampi juparu chuyma unxtayi. Alarmasti suyniwa kimskuti, Danielasti alianza apsusi uskt’ara taki mä yaqha bandejaru. Niyapini siristwa mä sinti jathi amuyi chuymapana. Niya kuna ñusantata jathikaspasa ukhama. Munaspawa apsusiña kunamtixa apsuski abrigupa, sinturunapa, uka alianzapa.

Pasiwa detectornäma ukatxa wasitatwa alarmaxa suynaskarakki. “ kuna jamasa päsi”, jiskt’asiwa. Ukatxa jan amayuni, juti yaqha chachanakata amtanakapa khithinakampitixa jikisitpaki. Janchinaka jupa k’ichiqkäna, jach’a amparanaka ñuñupatpana. Philipixa jaytanawa sarxiri niya mä phaxsi jan kunsa asxarasa. Yatinawa mamapar uñjaniñapa, jikiqtaniñapa, ukatxa janiwa jilja pachanikanti, ukwa säna jupaxa sarxkasinxa. Mamapampiskanawa mä jayp’u, ukxarukasti parrilladanakana, umañanakana, ukhamaraki masinakapampi umañ utanakana. Niyakinawa pachaxa jupampi aruskipt’añataki manq’añ   Alka-Seltzer ukampinsa jan kun sasiñ pachana. Kunarsatixa enfermerapaxa jutana ukapachaxa mä samnuqt’añanawa jupataki. Kunarsatixa jikiqtawixana, awichasa uñkatanawa lup’ita, jan yatisa kunatapsa, ukatxa Danielaxa amuyasinawa jan kunsa jupampi aruskipt’atapa jupampi, ni yatkanasa kunamanasa urunakapasa walinakanati janicha,  niya mä phaxsi vacacionana anqäxa utana, mamapampiskaña uka lanti, jan Philipina uñjata ukampinsa imillanakansa. Inasa ukata kutiñ viajexa sinti jarichina. Apanawa cuerpupana niya mä tunka paqalquni horanaka viajiñapana, jalañana horanakana ukhamaraki  suyañana horanakana uka aeropuertunakana kawkhantixa purïna: Lima, Caracas ukatxä jichhaxa Madrid, janiwa ikiñ atkanäti ni kawki avionana, niyasa uthapiniwa mä wawa jachiri, ukhamaraki kuna ch’axwanaka, ukhamaraki mä azafatana katt’atapa callachiparu: “uskt’am asiento chiqaparu, mama”. Ukampinsa janiw ukakikiti, aparakikiwa uka ch’axwampi. Inasa wakischispa turkakiptaña, sasiwa metal detector nayraqatapana jiqhatasisina, niyakisa amparata katxarutaspa Phelipimpi uk munana ukampinsa phuchhanakapampi. Niyaki janira duchaskasina, kayunaka wat’atatasiña ikiñana, q’uma sabananakana, niyapini ch’irmthapiña nayranaka. Jiqhatasinawa sinti qarita ni taqi kuna uñjkana ukasa chiqakaspati ukhama.

Alarmaxa wasitata suynana, mä seguridad warmiwa siñalt’i, pä chachawa jakachkati ukatxa jawsi. Danielaxa sarakirakiwa, mediasani mä vidriuta punkunikaru cortinasa apaqatakaru. Mayni chachaxa ampara luqti ukatxa liqt’i paykuti. Mä militar warmiwa jist’ari manqhata. Mä amparawa nukt’i sumjata maqhiru, ukatxa militaraxa jist’kati, ukatxa uxuxa janiwa ist’asxiti. Militar warmixa punku qhiphaxana sayaskiwa riflesa ayt’asita. Ukanxa uthanawa mä k’ullk’u ikiñ catre ukatxa mä escritorio qhiphaxapana mä niya phisqha tunka marani chachawa ukankana, mangasani camisani, uñkatanawa carey linti patxipäma. Danielaxa amayunawa inspecturarjama.

Danielaxa ampara luqtasina churana. Uka inspectoraxa katuqi documento jan yaqani ajanumpi, jist’ariwa mä amparampi ukatxa wasitata uñkati juparu linti patxipäma. Sasina:

-Boliviana ¿eh?

Daniela iway siwa

-¿ukatxa yatisispati kunsa lurta Franciana, Mama?

-Irnaqtwa mä periódicun oficinapana.

-¿kuna periodikusä?

-La Dépêche.

-¿kun sistasä?

-La Dépêche. Mä regional periodikuwa.

-¿Ukati churtma akhama viajinakatakï, mama?  – jiskt’an maynixa, larusisa.

Ukatxa jan larusisinwa säna-:  isinakama añurpayma.

Ukatxa nayraphichhunaka unxtayasa, uñkatana militararu.               

-Uñjma kunamatixa Francia – sasina, ukatxa, janir mawk’ana ampara qulu unxtayasina, llawqarpay pasapurtipa.

Danielaxa amuyt’asiwa ukaxa militararu laruyiri ukatxa janiwa iyaw sañmunxiti. Amukiwa. Inspecturaxa imxiwa pasapurtipa, mä escritorio cajunaparu, wasitata kutt’i, ukhamaxa ampar puñunakapasa escritoriyuparu limxatata ukatxa niya larusisa jiskt’i:

-Janiti yanapt’kata, mama?

– Qhiphaxapana militaraxa unuqi, ukatxa Danielaxa amuyasiwa qhurutapa.

Amuyasiwa jan kuna kamacht’aña ukatxa qaltiwa q’alachasiña. Apsusiwa chumpapa, polerapa, jean, mediasanakapa, ukatxa militaraxa taqi kunwa apti. Ist’iwa isinakapa suxuqiri militaran amparpana, khithitixa kun thaqasamachi. Jichhaxa amayusiwa utapatsa sinti jayana jiqhatasitapa, ukxarusti jupapachparuwa llakipaxa jani inakt’aykiti. Mä jisk’a wawakaspasa ukhamawa asxarañapa manq’asi. Jan amayusisa, amparapa apasi purakaparu  inspecturasti mayjwa uñkati.

– Uka braganaka ukhamraki, mama – sasinawa mayi

– ¿Uka braganakä? – iskt’asiwa Danielaxa. Janiw sañaxa mallq’apanwa chhaqxi, uñachayasina jan kamacht’añapa.

– Jisa, mama, braganaka, ¿uqaratï?

Amayutapanxa ist’asjamakiwa mä jan suma imt’ata larusiri qhiphaxapata. Kunarsatixa uñakipti, militaraxa uñkatiwa quru ajanumpi. ¿kunsa kamachañaspä? Mistusinsa uka oficinata, janiwa jayaru sarirjakanti. Ist’anawa siw sawinaka aeropuerto seguridad tuqita, mayja siw sawinaka, ukatxa janiwa kuna akhamsa. Inspecturaxa maysa jisk’a mesakaruwa makatana, qhiphaxapa uñtayasina. Amayupanxa juk’ampixanawa janisa ukhama paskaspa ukaxa, pirqanakasa uka utana – asxarañana jan ukasti qaritana jan ukaxä ukankañ sipansa avionankana, ikita ukatxa taqi ukanakaxa janiw kunakisa, jan ukasti viajiñakan ukakiwa, uka muyu muyuka ukampinsa uka jathi ust’irika jupa manqhina – qhalltanawa sinti sumjata muyuña, mä ch’uwa chhijita luratakaspasa ukhama kunarsatixa uñtana ventanillata khithisa yatina qhawqha waranqa waranqa pies alaxana janiwa kamacht’añsa atkanäti muyumuyunxa. Amtañ muni kunasa pasana janira pasawikipana detector uknäma, janiwa jiqhatkiti amtaña. Inasa ukaxa jani kunsa sañmunkchiti. Inasa ukaxa jan kunakchisa. Taqi ukanakaxa mä jan wali samkakichi, ukatxa wat’jtañakispaya. Ukatsti ¿kunamä? Amuyiwa militarana samanapa p’iqi qhiphaxapana.

– Apsusitatï jan ukasti kunanisä.

Dielaxa iyaw sanawa, ukatxa qalalu, amuyasina janchinakapa khathatiri, amayuwa uka inspecturana mayja uñkatatapa. Akattï mistuspa, Philipimpi imillanakampixa. Akatti mistuspa. Ukatxa inspecturaxa kutt’iwa mä jisk’a jeringa apt’ata ukatxa mä machaqa qhanampi nayranakpana, niyasa wali jayapini munkaspana ukarsja ukhama.

– Jichhaxa phuqham ikiñaru winkt’asiña, ukatxa samart’am.  Unjañaniwa kunasa uthi manqhana, mama.            

Relájese

Guillermo Ruiz Plaza

Daniela pasa por el detector de metales. Suena la alarma. Saca un puñado de monedas que ha olvidado en el bolsillo del jean, lo deposita en una nueva bandeja plástica y pasa una vez más por el detector. La alarma no perdona. Por evitar una demora inútil, sin que nadie le pida nada, se quita el abrigo, el cinturón, el reloj, el celular, los zapatos. Al ver sus pertenencias alejarse en la cinta mecánica, se dice que esta –la de Madrid– es la última escala, que ya está a solo un vuelo de casa. Siente un inicio de alivio, como si en esa cinta mecánica se alejara el viaje entero. “Dentro de dos horas –piensa– estaré con Philippe y las chicas.” Philippe ha prometido recogerla en el aeropuerto de Blagnac. Se lo dijo al teléfono mientras Daniela bajaba del avión en Caracas y un aire cálido le acariciaba la cara por primera vez en veinte días. “Te he preparado tu plato favorito”, le dijo él en francés y, en tono pícaro, añadió: “Para el postre tienes una sorpresa.” Se oía de fondo las voces de sus hijas. La mayor dijo: “¡Es mamá, es mamá! Déjame hablar.” “No, papi, ¡me toca a mí!” chillaba la otra. “Aquí hay guerra, mejor te dejo –dijo Philippe–. Ánimo, ya falta poco.” Las palabras dulces son las que más le duelen. Se siente miserable. Lo hecho en La Paz ya no tiene remedio; pero durante todo el viaje ha estado dándole vueltas –insomne, los ojos ardientes– a su relación con Thomas, su colega en el periódico. Quizá sea tiempo de acabar con ese affaire. Quizá haya llegado la hora de cambiar. “¿Por qué le hago daño a las personas que debería proteger?”, se dice. Sabe que Philippe confía ciegamente en ella y eso la hace sentirse aún peor. La alarma suena por tercera vez y Daniela se quita la alianza para depositarla en una nueva bandeja. Juraría que siente un peso en su interior, un peso como de algo podrido. Le gustaría quitárselo como acaba de quitarse el abrigo, el cinturón, la alianza.

Pasa por el detector y la alarma vuelve a sonar. “¿Qué mierda pasa?”, se pregunta. Y, sin razón, surgen recuerdos de otros hombres con los que ha estado. Muslos que ella atenaza, manos grandes sobre sus senos. Philippe la dejó irse casi por un mes sin mostrarse suspicaz en ningún momento. Sabía que ella iba a ver a su madre, a despedirse de ella, pues no le quedaba mucho tiempo; eso es lo que ella le dijo antes de marcharse. Estuvo con su madre alguna tarde, pero el resto del tiempo se lo pasó de parrilladas y de farras y de bares con las amigas. Apenas le dio tiempo para intercambiar unas palabras con ella en el comedor de la casa, entre el almuerzo y el vaso de Alka-Seltzer y en medio de largos silencios. Era un alivio cuando al fin venía a buscarla su enfermera. El día en que se despidió, la viejita la miró perpleja, sin saber quién era, y Daniela comprendió que no había compartido nada con ella, que ni siquiera sabía si había tenido días buenos o malos, que se había valido de su madre para disfrutar de casi un mes de vacaciones lejos de casa, libre de Philippe y las chicas. Quizá por eso el viaje de regreso le ha resultado interminable. Lleva en el cuerpo unas diecisiete horas de viaje, entre las horas de vuelo y las horas de espera en los aeropuertos donde hizo escala: Lima, Caracas y ahora Madrid. No ha logrado conciliar el sueño en ninguno de los aviones, pues siempre hay alguna criatura que llora, alguna turbulencia, y el odioso toquecito de una azafata en el hombro: “Ponga el respaldo del asiento en posición vertical, señora”. Pero no es solo eso. Lleva también y sobre todo ese peso. Quizá sea hora de cambiar, se repite ahora que, frente al detector de metales, se le ha hecho urgente tener en brazos a Philippe y a sus hijas. Más urgente que darse una ducha, estirar las piernas en la cama, sentir las sábanas frescas, cerrar al fin los ojos. Se siente tan cansada que todo a su alrededor le parece un poco irreal.

La alarma vuelve a sonar, una mujer de seguridad hace señas, dos hombres se acercan y le piden que los acompañe. Daniela se deja llevar en calcetines hacia una puerta de vidrio con las persianas bajadas. Uno de los hombres alarga la mano y toca dos veces. Una militar abre desde el interior. Una mano la empuja suavemente adentro, el militar cierra y cesa el ruido de la gente. La militar permanece apostada de espaldas a la puerta con el rifle bajo el brazo. En la pieza hay una cama estrecha y un escritorio detrás del cual un hombre de unos cincuenta años, en mangas de camisa, la mira por encima de sus lentes de carey. Daniela supone que es el inspector.

–Su pasaporte, señora –le dice el inspector, como cansado de repetir siempre lo mismo.

Daniela alarga el brazo y se lo da. El inspector toma el documento con un gesto descortés, lo abre con una mano y vuelve a fijar la vista en ella por encima de sus lentes. Dice:

–Boliviana, ¿eh? 

Daniela asiente.

– ¿Y se puede saber qué hace usted en Francia, señora?

–Trabajo en la oficina de redacción de un periódico.

– ¿Qué periódico?

La Dépêche.

– ¿Cómo ha dicho?

La Dépêche. Es un periódico regional.

– ¿Y eso le da para estos viajecitos, señora? –pregunta el otro, sonriente. Luego deja de sonreír y le dice–: Haga el favor de desvestirse.

Y arqueando una ceja, le lanza una mirada a la militar.

–Mira lo que es Francia –le dice, y, con un movimiento rápido de la muñeca, agita el pasaporte en el aire.

Daniela siente que a la militar le ha divertido el comentario y decide no obedecer. Silencio. El inspector guarda el pasaporte en un cajón del escritorio, se incorpora y, con los puños apoyados contra el escritorio y una media sonrisa, le pregunta:

– ¿No va a cooperar, señora?

A sus espaldas, la militar se mueve y Daniela siente su muda hostilidad. Comprende que no tiene opción y comienza a desvestirse. Se quita la chompa, la polera, los jeans, los calcetines, y la militar recoge todo. Se oye el susurro de sus prendas en las manos de la militar, que parece buscar algo. Ahora se siente lejos, muy lejos de casa, y el peso en su interior se ha vuelto insoportable. Es como una criatura que se alimenta de su miedo. Instintivamente, se lleva las manos a la barriga. El inspector la mira de una forma singular.

–Las bragas también, señora –le ordena.

– ¿Las bragas? –pregunta Daniela. La protesta se le ha ahogado en la garganta, delatando indefensión.

–Sí, señora, las bragas, ¿está sorda?

Le ha parecido oír una risita mal disimulada a sus espaldas. Cuando se vuelve, la militar le lanza una mirada dura. ¿Qué hacer? Aun si lograra salir de esa oficina, no podría ir más lejos. Ha escuchado historias sobre la seguridad en los aeropuertos, historias extrañas, pero nada como esto. El inspector se ha vuelto hacia una mesita en un rincón, dándole la espalda. La sensación de irrealidad es cada vez mayor y las paredes de la habitación –por miedo o cansancio o quizá porque no está ahí sino en el avión, dormida, y todo esto no es más que el fruto del viaje, las ondulaciones del vuelo y ese peso doloroso en su interior– comienzan a girar lento, lentísimo, como si estuvieran hechas de un vapor fino que se deshilacha cuando una mira por la ventanilla a quién sabe cuántos miles de pies de altura y no puede evitar el vértigo. Trata de recordar qué pasó antes del detector de metales, sin éxito. Quizá eso no signifique nada. Si todo esto no fuera más que un mal sueño, bastaría con despertar. Pero ¿cómo? Siente la respiración de la militar en la nuca.

–Te quitas las putas bragas o qué.

Daniela obedece, y desnuda, sintiendo que todos sus músculos se crispan, comprende por qué el inspector la ha mirado de una forma tan singular. Si sale de esta, Philippe y las chicas. Si sale de esta. Entonces el inspector se vuelve con una pequeña jeringa en la mano y un brillo nuevo en los ojos, como si hubiera codiciado largamente este momento.

–Ahora haga el favor de echarse en la cama, y relájese. Vamos a ver qué hay adentro, señora.

error

Te gusta lo que ves?, suscribete a nuestras redes para mantenerte siempre informado

YouTube
Instagram
WhatsApp
Verificado por MonsterInsights