Los poemas del poeta boliviano Homero Carvalho Oliva fueron traducidos al idioma armenio por la prestigiosa traductora Alice Ter-Ghevondian, doctora en Literatura y Filología. Ha sido profesora de español y de literatura de los países hispanohablantes, entre otros libros tradujo del español al armenio “Rayuela” y “Prosa del observatorio” de Julio Cortázar, “10 años de Mafalda” de Quino, Actualmente colabora con la revista chilena “Altazor” y con varias revistas literarias en Armenia, donde en el año 2020 empezó a presentar a los poetas contemporáneos latinoamericanos. Cultiva igualmente el ensayo, la poesía, el periodismo y el teatro. Alice descubrió a Carvalho en las revistas “Altazor” y “Circulo de la poesía”, con esta nueva traducción el poeta boliviano consolida su proyección de ser uno de los escritores bolivianos más internacionales al ser publicado en varios idiomas.
Homero Carvalho Oliva/Օմերո Կարվալյո Օլիվան
Pájaros y versos
Ծիտիկներ ու պոեմներ
| Wuliwya (Bolivia) En el país de la memoria donde las alpacas y las vicuñas aún corretean en el que todavía soy niño recuerdo que en un pequeño librero perdido en la biblioteca de la solitaria escuelita del ayllu de Q’ara Qhatu había un gran Atlas de mapas un libro decía el profesor y una vez al año para las fiestas de la patria orgulloso nos mostraba que entre sus ilustradas hojas estaba nuestro país Bolivia nosotros los aymaras siempre dijimos Wuliwya yo tardé más de medio siglo en pronunciar bien el nombre de la patria (nunca soñé con ella porque nunca supe lo que era y hasta ahora sigo esperando que alguien me lo cuente) en ese antiguo Atlas y en el centro de Sudamérica recortado por sus límites con otros cinco países esta nuestro país en su interior se dibujan la cordillera de Los Andes y sus altas montañas viejos achachilas el altiplano y el gran lago compartido la inmensa llanura verde esmeralda las manchas de los bosques húmedos y como pequeñas serpientes sobre el brillante papel se trazan los fabulosos ríos amazónicos lejos de sus fronteras está el mar siempre pintado de color azul de la esperanza su color diciendo y más lejos aún estamos nosotros de los ayllus sus habitantes tan lejos que no nos vemos en ningún Atlas. (Quipus) | Ուիլիույա Հուշերիս երկրում որտեղ ես երեխա եմ ու դեռ ալպակա[1] ու վիկունյա[2] կա հիշում եմ որ Կարա Կատուի[3] այյուի[4] կորած-մոլորած դպրոցում գրադարանի փոքրիկ պահարաններից մեկում կար մի մեծ Ատլաս, ուսուցչի ասելով՝ քարտեզներով մի գիրք ու հպարտ տարին մեկ ազգային տոների առթիվ մեզ ցույց էր տալիս նկարազարդ էջերում մեր երկիրը՝ Բոլիվիան մենք՝ այմարաներս[5] միշտ այն անվանել ենք Ուիլիույա ինձ կես դար հետո միայն հաջողվեց ճիշտ արտաբերել հայրենիքիս անունը (այն երբեք երազումս չեմ տեսել որովհետև երբեք չեմ իմացել դա ինչ է ու մինչև հիմա սպասում եմ որ մեկը ինձ բացատրի) այդ հին Ատլասում Հարավային Ամերիկայի կենտրոնում մյուս հինգ երկրներով շրջապատված գտնվում է մեր երկիրը որի ներսում երևակվում է Անդերի լեռնաշղթան իր բարձրաբերձ պահապան ոգի-լեռներով սարահարթն ու մեծ լիճը կիսված[6] ահռելի դաշտավայրը զմրուխտ խոնավ բծերն անտառների ու Ատլասի փայլուն թղթի վրա բարալիկ օձերի նման հրաշք ամազոնյան գետերը ձգված ծովից հեռու են սահմաններն երկրի որ միշտ ներկված են կապույտ ասես մեզ հույս տվող գույն է՛լ ավելի հեռու ենք մենք՝ այյուներս այնքան հեռու որ մեզ չենք գտնում և ոչ մի Ատլասում։ («Կիպուս»[7] ժողովածուից) |
| Cielo y Tierra Para ustedes palabra mayor es Cielo para nosotros palabra mayor es Tierra ustedes miran al Cielo buscando esperanzas nosotros labramos la Tierra desentrañando esperanzas encantados por el Cielo ustedes no se preocupan por la continuidad del Universo el Cielo es solamente el que está sobre sus cabezas para nosotros lo es el que está bajo nuestros pies. (Quipus) | Երկինք ու Երկիր Ձեզ համար ամենավեհ բառը Երկինքն է մեզ համար ամենավեհը՝ Երկիրը դուք Երկինք եք նայում փնտրելով հույսեր մենք Երկիր ենք մշակում բացահայտելով հույսեր Երկնքով հիացած չեք մտահոգվում Աշխարհի հարատևությամբ Երկինքն ընդամենը գլխներիդ վերևում եղածն է իսկ մեզ համար՝ մեր ոտքի տակինը։ («Կիպուս» ժողովածուից) |
| La Creación Dios dijo apáguese la luz tu ropa cayó al piso y el mundo se iluminó. (La luna entre las sábanas) | Արարում Ասաց Աստված լույսը մարե՛ք հագուստդ գետին ընկավ ու աշխարհը լուսավորվեց։ («Լուսինը սավանների մեջ» ժողովածուից) |
| Nosotros Fuimos tantas veces nosotros que me fui olvidando que tú eras tú y yo era yo. Hoy después de tantos años extraño que tú no seas tú y yo no sea yo. (Inventario nocturno) | Մենք Այնքան հաճախ մենք էինք որ կամաց-կամաց մոռացա որ դու դու էիր իսկ ես՝ ես: Այսօր այդքան տարի հետո զարմանում եմ որ դու դու չես ու ես էլ՝ ես («Գիշերային հաշվառում» ժողովածուից) |
| Pájaros y versos El poeta Nuno Judice afirma que cuando quiso escribir sobre un pájaro, este huyó del verso. Lo intenté de otra manera: sembré semillas en los versos y los pájaros vinieron al poema. (Reconstrucción del vuelo) | Ծիտիկներ ու պոեմներ Բանաստեղծ Նունո Խուդիսեի[8] ասած երբ ցանկացել էր գրել ծիտիկի մասին սա թռել-գնացել էր նրա պոեմից։ Ես ուրիշ կերպ վարվեցի․ սերմեր շաղ տվեցի պոեմի տողերով ու ծիտիկներն եկան։ («Թռիչքի վերակառուցում» ժողովածուից) |
| Página con mujeres Las mujeres de la mañana, recorren el mercado del pueblo como aves en un jardín; van de las frutas a las flores, de las verduras a la carne y sus manos son alas batiendo donde posarse. Las mujeres de la mañana hacen del mercado un Paraíso. (Reconstrucción del vuelo) | Կանանցով լի էջ Առավոտվա կանայք զբոսնում են քաղաքի շուկայով ասես թռչուններն այգով․ մրգերից անցնում են ծաղիկներին, բանջարեղենից՝ մսեղենին ու թևածում են թռչնի պես որ մի տեղ ուզում է նստի։ Առավոտվա կանայք շուկան վերածում են Դրախտի։ («Թռիչքի վերակառուցում» ժողովածուից) |
| Leyenda En mi pueblo los peces viven en los ojos de los pájaros; cuando tienen hambre van a la laguna y lagrimean, cada lágrima contiene un pez; luego juegan a pescarlos. | Ասք Իմ գյուղում ձկներն ապրում են թռչունների աչքերում, երբ թռչունները քաղցում են թռչում են լճակ ու արտասվում են ամեն մի արցունք մեջը ձուկ ունի, հետո խաղ են անում իբր դրանց որսում են։ |
Homero Carvalho Oliva (Bolivia, 1957). Escritor y poeta, ha obtenido varios premios de cuento, novela y poesía a nivel nacional e internacional como el Premio latinoamericano de cuento en México, 1981 y el Latin American Writer’s de New York, 1998; dos veces el Premio Nacional de Novela. Su obra literaria ha sido publicada en otros países, traducida a otros idiomas y figura en más de treinta antologías nacionales e internacionales como Antología del cuento boliviano contemporáneo e internacionales como El nuevo cuento latinoamericano, de Julio Ortega, México. En poesía está incluido en Nueva Poesía Hispanoamericana, España y antologías de varios festivales internacionales. Entre sus poemarios se destacan Los Reinos Dorados, Quipus y Bautizar la ausencia, Inventario Nocturno, Premio Nacional de Poesía 2012 y Reconstrucción del vuelo fue finalista del Concurso Pilar Fernández Labrador; es autor de la Antología de poesía del siglo XX en Bolivia, publicada por la prestigiosa editorial Visor de España.
Բանաստեղծ և արձակագիր Օմերո Կարվալյո Օլիվան (Բոլիվիա, 1957թ․) բազմաթիվ միջազգային մրցանակների դափնեկիր է, որոնց թվում են Մեխիկոյի «Լատինամերիկյան պատմվածքի մրցանակը» (1981) և Նյու Յորքի «Լատինամերիկյան գրողների մրցանակ ը» (1988):
Նրա ստեղծագործությունները թարգմանվել և տպագրվել են տարբեր երկրներում և երեսունից ավելի անթոլոգիաների մաս են կազմել, որոնցից ամենանշանակալիներն են «Ժամանակակից բոլիվիական պատմվածքի անթոլոգիան»- և պերուացի հայտնի գրող և գրականագետ Խուլիո Օրտեգայի կազմած «Լատինամերիկյան նոր պատմվածքը»։
Օլիվայի կազմած «Բոլիվիայի XX դարի բանաստեղծության անթոլոգիան» լույս է ընծայել հայտնի «Visor de España» հրատարակչությունը։
Alice Ter-Ghevondian nació en Ereván (Armenia), donde hoy reside. También ha vivido en Francia, Argentina y Líbano. Es ingeniera de sistemas, egresada de la Universidad estatal politécnica de Ereván, y doctora en Literatura y Filología. Ha sido profesora de español y de literatura de los países hispanohablantes en varias universidades de Ereván. Es autora del “Manual breve de modos y tiempos del verbo español-armenio”, y de monografía “La cinta de Moebius y cuentos cortos de Julio Cortázar”. Tradujo del español al armenio “Rayuela” y “Prosa del observatorio” de Julio Cortázar, “10 años de Mafalda” de Quino, la compilación de cuentos cortos de Diego Tatian y los poemarios de Ana Arzoumanian y de Mario Sampaolesi entre otros.
En su traducción al español fueron publicados la antología de poesía moderna “Un idioma también es un incendio; 20 poetas de Armenia”, el poemario de Mariné Petrossian “Disparó el arma”, así como la colección de cuentos de Levón Khechoyan y Hovhannés Yeranyan “El alambre no se percibía entre la hierba”. Sus traducciones fueron publicadas en Argentina, México y Colombia. Actualmente colabora con la revista chilena “Altazor” y con varias revistas literarias en Armenia, donde en el año 2020 empezó a presentar a los poetas contemporáneos latinoamericanos. Cultiva igualmente el ensayo, la poesía, el periodismo y el teatro
[1] Ալպակա – ուղտայծի տեսակ։
[2] Վիկունյա – լամայի տեսակ։
[3] Կարա Կատու – տեղանք Բոլիվիայի Լա Պաս նահանգում։
[4] Այյու – տեղաբնիկ էթնիկական ցեղակից խումբ։
[5] Այմարա – Բոլիվիայի ամենամեծ էթնիկական խումբը։ Այմարաները նաև Պերուում են բնակվում։
[6] Նկատի ունի Տիտիկակա լիճն ու Կոյաոյի սարահարթը, որոնց մի մասը պատկանում է Բոլիվիային, իսկ մյուսը՝ Պերուին։
[7] Կիպու(ս) – թարգմանաբար՝ «հանգույց(ներ), կապ(եր)», Անդերում բնակվող ինկաների և նրանց նախնիների մնեմոնիկա և հաշվեհամակարգ, յուրօրինակ գիր, որն իրենից ներկայացնում է բրդյա կամ բամբակյա թելերի բարդ միահյուսում և հանգույցներ։
[8] Նունո Խուդիսե – պորտուգալացի բանաստեղծ, արձակագիր, էսսեագիր և դասախոս։ Ներկայում Գալուստ Գյուլբենկյան հիմնադրամի «Colóquio-Letras» ամսագրի (http://coloquio.gulbenkian.pt/index.html) գլխավոր խմբագիրն է։
